राजकुमार ओली विराटनगर, २४ साउन बाटिका अनलाइन
नेपालको पूर्वी भेगमा अवस्थित कोशी प्रदेश अहिले पनि मनसुनको प्रभावमा रहेको छ ।
जल तथा मौसम पूर्वानुमान महाशाखाका अनुसार, मनसुनको न्यूनचापीय रेखा उत्तरतर्फ स्थानान्तरण भए तापनि जलवाष्पयुक्त हावाको प्रभाव कमजोर हुन थालेको छ ।
यसअघि प्रदेशका पहाडी र तराई भू–भागमा मध्यम वर्षाका घटनाहरू घटिसकेका छन् ।

हालका पर्यवेक्षण अनुसार, देलेखमा ३३.४ मिलिमिटर, पाल्पाको जल्पामा ३४.६ मिलिमिटर, लम्जुङको भुजुङमा २९.२ मिलिमिटर र काठमाडौंको चन्द्रागिरिमा ३१.६ मिलिमिटर वर्षा रेकर्ड भएको छ। श्रीहरिहर–बनकटमा समेत हल्का वर्षाको संकेत प्राप्त भएको छ ।

अहिले देशभर मौसम सामान्यतया बदली प्रधान रहेको छ । महाशाखाले सूचना जारी गरी कोशी प्रदेशका पहाडी भूभागका एक–दुई स्थानमा मध्यमदेखि भारी वर्षाका साथै बाढीको सम्भावना पनि रहेको बताएका छन्। यसले विशेषगरी नदी किनारका र तटीय क्षेत्रमा खतरा बढाउने सम्भावना देखिन्छ ।

—

बाढीको ऐतिहासिक पृष्ठभूमि र प्रकृति

कोशी नदी, जुन हिमालयदेखि जन्मएको नदी हो, अत्यधिक तलछट लिएर बग्ने प्रवृत्तिको कारण कटनीमा अक्सर वाहेक दिशा परिवर्तन गर्छ। यसलाई भारतको “बिहारको शोक” (Sorrow of Bihar) भनेर समेत चिनिन्छ, किनकि यसको बाढीले नेपालको तराई–भेग र बिहारमा गम्भीर क्षति पुर्‍याउँछ ।

सन् २००८ को बाढीमा, कोशी बाँध (barrage) का बाँझाहरू फुटेर ठूलो भूभाग पानीले ओगटेको थियो, जसले हजारौँ नेपाली प्रभावित गर्‍यो र भारतमा ३ मिलियनभन्दा बढी मानिस बेघर भए । सन २०२४ को सित्तम्बरमा कोशी नदीको बाढीले बिरपुर बाराजबाट ६.६१ लाख क्युसेक्स पानी जारी भए, जसले नेपाल र भारत दुबै प्रभावित गर्‍यो; नेपालमा दर्जनौँ मानिसको मृत्यु र भारतमा भारी प्रभावित क्षेत्रहरू देखा परे ।

—

बाढी जोखिम कति व्यापक छन्?

कोशी प्रदेशको नदी–खोलाको सम्पर्कमा पर्ने भू–भाग, विशेषगरी तटीय र तराई क्षेत्र, अत्यधिक जोखिमपूर्ण हुन् । यो क्षेत्र तलछटी नदीहरूको अविरल बहावले आकारित भएकाले, सतर्क रहनुपर्ने विषय महाशाखाले पुनः–पुनः चेतावनी दिएका छन् ।

२०२४ को मौसमी बाढीले देशभर लगभग ३२० जना भन्दा बढीको मृत्यु गराएको थियो, जसमा पूर्वी र दक्षिण–पूर्वी जिल्लाहरू बढी प्रभावित थिए । कोशी नदीले पनि उक्त तरंगमा ठूलो भूमिका खेल्यो । अझै पनि बाढीका जोखिमको सामना गर्न जल संरचना र पूर्व चेतावनी प्रणाली सुधार गर्नुपर्ने अवस्था देखिन्छ ।

—

सरकार र स्थानीय सतर्कता

प्रशासन र स्थानीय सरकारको भूमिका: नदी तटवर्ती क्षेत्रका बासिन्दालाई सुरक्षित स्थानतर्फ सार्ने, तटबन्ध सुदृढ गर्ने र आपतकालीन उद्धार टोलीहरू बनाउने कार्यहरू तीव्रता पूर्वक भइरहेको छ।

समुदायको तयारी: बाढी पूर्व चेतावनी प्राप्त हुनासाथ निकटस्थ विद्यालयहरू र सामुदायीक केन्द्रहरूलाई अस्थायी शरणस्थल बनाइएको छ।

—

निष्कर्ष र आव्हान

प्रस्तावित वर्तमान अवस्था—जहाँ मनसुनको प्रभाव घट्दै गएको देखिए पनि, जलवाष्पयुक्त हावा पुनः सक्रिय हुन सक्ने सम्भावना, साथै भविष्यमा अझ तीव्र र अनियमित वर्षा हुने जोखिमले कोशी प्रदेशमा बाढीको सम्भावना उच्च बनाएको छ ।

यस अवस्थाले नेपाल–भारत सीमा पार गरी बसोबास गर्ने जनजीवन, कृषि पद्धति, सडक र यातायात प्रणाली, तथा सामाजिक संरचनालाई गम्भीर खतरामा पार्न सक्छ। अतः:

जलवायु–अनुकूल पूर्वचेतावनी प्रणाली,

पुनर्स्थापित तटबन्ध तथा संरचनात्मक सुधारहरू,

सामुदायीक पूर्वतयारी र सहभागिता,

दृढ निकासी व्यवस्थापन,

यी सबै मिलेर मात्र कोशी प्रदेशका बाढी जोखिमलाई समयमै नियन्त्रण गर्न सम्भव हुनेछ।

लेखकको बारेमा

बाटिका अनलाइन